ANTIDOPING SAMOEDUKACIJA

Od 1. januara 2021. kada su objavljeni, Međunarodni standardi za edukaciju postali su obavezni kao dio Svjetskog antidoping programa, odnosno predstavljaju zakonsku obavezu za sve sportiste i antidoping organizacije.

Zbog toga sve antidoping organizacije imaju obavezu da razviju edukativni program koji će zadovoljiti sljedeće četiri komponente:

I. Obrazovanje zasnovano na vrijednostima:

Sprovođenje aktivnosti koje naglašavaju razvoj ličnih vrijednosti i principa pojedinca. Ono izgrađuje sposobnost sportiste da donosi odluke o etičkom ponašanju.

II. Podizanje svijesti:

Isticanje tema i pitanja u vezi sa čistim sportom.

III. Obezbjeđivanje informacija:

Stavljanje na raspolaganje tačnog, ažurnog sadržaja u vezi sa čistim sportom i fer-plejom.

IV. Edukacija o borbi protiv dopinga:

Održavanje obuke o temama borbe protiv dopinga kako bi se izgradile kompetencije u čistom sportskom ponašanju i donijele odluke na osnovu informacija.

Pored ovih opštih principa, određeno je 11 obaveznih tema koje treba svaki sportista i prateće osoblje sportiste da zna:

1. Principi i vrijednosti povezani sa čistim sportom

2. Prava i odgovornosti sportista, sportskog osoblja i drugih grupa prema Kodeksu

3. Princip apsolutne odgovornosti

4. Posljedice dopinga na fizičko i mentalno zdravlje, društveni i ekonomski efekti, i sankcije

5. Povreda antidoping pravila (ADRV – Anti-Doping Rule Violations)

6. Supstance i metode na Listi zabranjenih sredstava

7. Rizici upotrebe suplemenata

8. Upotreba ljekova i izuzeće radi terapijske upotrebe (TUE – Therapeutic Use Exemption)

9. Procedure testiranja urina, krvi i biološki pasoš sportiste (ABP)

10. Zahtjevi RTG (Registrovana test grupa), uključujući podatke o lokaciji i upotrebu ADAMS

11. SPEAK UP – podijeliti zabrinutost zbog dopinga

1. PRINCIPI I VRIJEDNOSTI POVEZANI SA ČISTIM SPORTOM

Principi i vrijednosti povezani sa čistim sportom i antidopingom uključuju:

· Fer-plej: Čist sport promoviše pravičnost i jednake mogućnosti za sve sportiste. Suština je da uspjeh treba postići talentom, napornim radom i posvećenošću, a ne upotrebom zabranjenih supstanci ili metoda.

· Zdravlje i bezbjednost: Čist sport daje prioritet zdravlju i bezbjednosti sportista. Sportista treba da prepozna da upotreba supstanci ili metoda za poboljšanje sposobnosti može da ima štetne efekte na fizičko i mentalno blagostanje.

· Integritet: Čist sport podržava integritet sporta i jednake uslove za sve učesnike, i osigurava da su takmičenja i rezultati legitimni i zasnovani na prirodnim sposobnostima sportista.

· Poštovanje: Čist sport promoviše poštovanje pravila i propisa koji regulišu sport, kao i poštovanje sportista, zvaničnika i samog sporta. Čist sport naglašava etičko ponašanje i sportski duh.

· Transparentnost: Čist sport promoviše transparentnost u naporima protiv dopinga. To uključuje jasna i dosljedna pravila o antidoping politici, procedurama i posljedicama za sportiste, trenere i pomoćno osoblje.

· Edukacija: Čist sport naglašava važnost edukacije i svijesti o antidoping pravilima, zabranjenim supstancama i metodama, kao i rizicima i posljedicama povezanim sa dopingom. Ima za cilj da osnaži sportiste da donose informisane odluke i da obeshrabruje doping – putem znanja.

· Odgovornost: Čist sport drži sportiste, trenere i pomoćno osoblje odgovornim za svoje postupke. On uspostavlja sistem antidoping pravila, testiranja i sankcija kako bi se odvratio i otkrio doping i kako bi se osiguralo da se oni koji krše pravila suočavaju sa odgovarajućim posljedicama.

· Saradnja: Čisti sport prepoznaje potrebu za saradnjom između svih zainteresovanih strana, uključujući sportske organizacije, antidoping organizacije, sportiste, trenere i pomoćno osoblje. To uključuje zajednički rad na razvoju i primjeni efikasnih strategija i inicijativa za borbu protiv dopinga. Ovi principi i vrijednosti su fundamentalni u promovisanju kulture čistog sporta i obezbjeđivanju integriteta, pravičnosti i zdravlja sportista i samog sporta.

2. PRAVA I ODGOVORNOSTI SPORTISTA, SPORTSKOG OSOBLJA I DRUGIH ČLANOVA TIMA PREMA SVJETSKOM ANTIDOPING KODEKSU

PRAVA SPORTISTA:

1. Sportista ima pravo na svog pratioca (najčešće timskog doktora, mada može da bude bilo koji član tima) i, ako je neophodno, prevodioca.

2. Sportista ima pravo da zatraži dodatne informacije o procesu prikupljanja uzoraka.

3. Sportista može da se kasnije javi u Stanicu za doping kontrolu iz valjanih razloga (koje potvrdi doping kontrolor), a odnose se na istezanje, ukazivanje prve pomoći i sprovođenje medicinskih procedura, dodjelu medalja ili davanje izjave medijima.

4. Ako sportista ima posebne potrebe ili invaliditet, može da zatraži izmjene u postupku prikupljanja doping uzoraka.

ODGOVORNOSTI SPORTISTA:

1. Sportista mora da ostane pod direktnim nadzorom DCO (doping control officer tj. doping kontrolor/chaperone tj. pratilac) u svakom momentu od trenutka kada je obaviješten da ide na doping kontrolu do završetka procedure prikupljanja uzoraka.

2. Sportista mora da ima odgovarajuću identifikaciju sa slikom.

3. Sportista mora da se pridržava procedure za prikupljanje uzoraka – nepoštovanje toga može predstavljati povredu antidoping pravila.

4. Sportista treba odmah da dođe u Stanicu za doping kontrolu, osim ako postoje opravdani razlozi za odlaganje.

3. APSOLUTNA ODGOVORNOST

Prema članu 2.1 i članu 2.2 nije neophodno da antidoping organizacija dokaže namjeru, grešku, nemar ili svjesnu zloupotrebu od strane sportiste da bi dokazala povredu antidoping pravila. To znači da je svaki sportista apsolutno odgovoran za supstance koje se nalaze u njegovom uzorku urina i/ili krvi prikupljenim tokom doping kontrole, bez obzira da li je sportista namjerno ili nenamjerno koristio zabranjenu supstancu ili metod. Jednostavno rečeno, sportista je odgovoran za sve što unese u svoj organizam.

4. POSLJEDICE DOPINGA

Doping je suštinski suprotan duhu sporta. Doping se definiše kao pojava jedne ili više povreda antidoping pravila navedenih u Svjetskom antidoping kodeksu. Posljedice dopinga mogu biti vezane za fizičko i mentalno zdravlje, društveni i ekonomski aspekt i sankcije.

Posljedice po fizičko i mentalno zdravlje

Ljekovi su namijenjeni za sve osobe sa specifičnim zdravstvenim problemima, ali svakako ne za zdrave ljude tj. zdrave sportiste. Ljekove izvan njihovih indikacija za upotrebu, ne treba da koriste zdrave osobe, pogotovo ne u većim dozama niti u kombinaciji sa drugim supstancama. Uzimanje ljekova kada nisu potrebni može imati posljedice na organizam i uticati na prekid karijere. Nisu sve zabranjene supstance koje koriste sportisti ljekovi, jer se među zabranjenim supstancama nalaze i narkotici i tzv. rekreativne droge i slično. Postoji mnogo neželjenih efekata uzimanja zabranjenih supstanci, a neki od njih su fiziološki i psihološki:

1. Anabolički steroidi mogu da oštete jetru, dovedu do preranog zatvaranje centara rasta dugih kostiju (kod adolescenata) što može dovesti do zastoja u rastu, do povećanje agresivnosti, koja ponekad može da rezultuje abnormalnim seksualnim i kriminalnim ponašanjem, često povezano sa depresijom i anksioznošću, a u nekim slučajevima i samoubistvom.

2. Selektivni modulatori androgenih receptora mogu izazvati otkazivanje organa.

3. Hormon rasta može da izazove hipertenziju, srčani udar, probleme sa štitnom žlijezdom, jake glavobolje, gubitak vida, akromegaliju (izbočena ili uvećana vilica, čelo, lobanja, šake i stopala), visok krvni pritisak i srčanu insuficijenciju, dijabetes i tumore.

4. Krvni doping može izazvati kardiovaskularne probleme, zgrušavanje krvi, moždani udar, srčani udar, plućnu emboliju.

5. Stimulansi mogu izazvati nesanicu, anksioznost, gubitak težine, zavisnost, dehidraciju, drhtavicu, ubrzan rad srca i povišen krvni pritisak, povećan rizik od moždanog udara, srčanog udara i srčane aritmije.

Društvene i ekonomske posljedice

· Gubitak sponzorskih ugovora

· Gubitak prihoda

· Sportista i/ili saigrači mogu da izgube prethodne rezultate

· Šteta po izglede za buduću karijeru

· Izolacija od vršnjaka i sporta

· Narušeni odnosi sa prijateljima i porodicom

· Uticaj na emocionalno i psihološko blagostanje

· Trajno narušavanje ugleda lošim medijskim publicitetom koji može dovesti do osude javnosti

· Gubitak ugleda, poštovanja i kredibiliteta

· Pritisak na sportistu kao i na osobe bliske sportisti, npr. članove porodice i pomoćno osoblje

Sankcije za povredu antidoping pravila

· Ako se dokaže da je sportista namjerno napravio povredu antidoping pravila (bez obzira na supstancu) period zabrane je četiri godine.

· U suprotnom, period zabrane je dvije godine, a ako sportista može da dokaže da nije imao značajnu grešku ili nemar, u tom slučaju sankcija može da se smanji za najviše godinu dana. Važno je istaknuti da je svaki doping pozitivan slučaj individualan i da nije lako generalno odrediti uvijek istu kaznu za istu povredu antidoping pravila.

· Ako je prekršaj uključivao specifičnu supstancu ili kontaminirani proizvod/suplement, a sportista može da dokaže da nije imao značajnu grešku i nemar, kazna može da varira od dvije godine do opomene (u zavisnosti od nivoa krivice).

· Sportista takođe treba da bude svjestan da višestruka kršenja antidoping pravila ili prisustvo više supstanci mogu uticati na povećanje kazne sa kojom se suočava nakon četiri godine.

· Za neka kršenja antidoping pravila, kazna može biti doživotna zabrana bavljenja sportom.

5. POVREDA ANTIDOPING PRAVILA (ADRV)

Prema članu 2 Antidoping kodeksa, u povrede antidoping pravila spadaju:

2.1 – Prisustvo zabranjene supstance ili njenih metabolita ili markera u tjelesnom uzorku sportiste

2.2 – Korišćenje ili pokušaj korišćenja zabranjene supstance ili zabranjenog metoda od strane sportiste

2.3 – Izbjegavanje, odbijanje ili propuštanje da se da uzorak od strane sportiste

2.4 – Povrede vezane za neispunjavanje obaveze dostupnosti za testiranje od strane sportiste – whereabouts propusti

2.5 – Ometanje ili pokušaj ometanja bilo kog dijela doping kontrole od strane sportiste ili drugog lica

2.6 – Posjedovanje zabranjene supstance ili zabranjenog metoda od strane sportiste ili pomoćnog osoblja sportiste

2.7 – Neovlašćena prodaja, transport, slanje, isporuka ili distribucija bilo koje zabranjene supstance ili metoda ili pokušaj takvog postupanja od strane sportiste ili drugog lica

2.8 – Davanje ili primjena ili pokušaj davanja ili primjene od strane sportiste ili drugog lica bilo kom sportisti na takmičenju, bilo koje zabranjene supstance ili zabranjenog metoda, ili davanje ili primjena ili pokušaj davanja ili primjene bilo kom sportisti izvan takmičenja bilo koje zabranjene supstance ili zabranjenog metoda koji su zabranjeni izvan takmičenja

2.9 – Saučesništvo ili pokušaj saučesništva od strane sportiste ili drugog lica

2.10 – Zabranjeno udruživanje od strane sportiste ili drugog lica

2.11 – Postupanje sportiste ili drugog lica sa ciljem da se obeshrabi prijavljivanje dopinga nadležnima ili kazni zbog prijavljivanja dopinga nadležnima

6. SUPSTANCE I METODE NA LISTI

Lista zabranjenih supstanci i metoda (Lista), koju godišnje ažurira WADA (World Anti-Doping Agency tj. Svjetska antidoping agencija), je međunarodni standard koji definiše šta je zabranjeno na takmičenju i van takmičenja. Lista takođe pokazuje da li su određene supstance zabranjene u određenim sportovima. Sportisti i pomoćno osoblje sportiste mogu da pronađu detaljnu WADA listu zabranjenih sredstava za 2023. na sljedećem linku https://www.wada-ama.org/en/prohibited-list, kao i na https://anti-doping.me/dokumenta/, a ovdje će biti navedene samo osnovne karakteristike grupa:

SUPSTANCE I METODE KOJE SU UVIJEK ZABRANJENE

S0. Neodobrene supstance

S1. Anabolički agensi

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. muškog hipogonadizma.S2. Peptidni hormoni, faktori rasta, srodne supstance i mimetici

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. anemije, muškog hipogonadizma, nedostatka hormona rasta.

S3. Beta-2 agonisti

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. astme i drugih respiratornih obolјenja.

S4. Hormoni i metabolički modulatori

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. karcinoma dojke, dijabetesa, neplodnosti kod žena, sindroma policističnih jajnika.

S5. Diuretici i maskirajući agensi

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. srčane insuficijencije, hipertenzije.

M1 – M2 – M3 Zabranjeni metodi

Važna napomena bez ograničenja – Intravenske infuzije i/ili injekcije u količini većoj od 100 ml u periodu od 12 sati su zabranjene, osim onih koje su legitimno primlјene u toku bolničkog tretmana, hirurških procedura ili kliničkog dijagnostičkog ispitivanja.

SUPSTANCE I METODE ZABRANJENE NA TAKMIČENJU

S6. Stimulansi

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. teške alergijske reakcije (anafilaksa), poremećaja sa deficitom pažnje i hiperaktivnošću (ADHD), prehlade i gripa.

S7. Narkotici

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. bola, uklјučujući i mišićno-koštane povrede.

S8. Kanabinoidi

S9. Glukokortikoidi

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. alergije, teške alergijske reakcije (anafilaksa), astme, inflamatorne bolesti crijeva.

SUPSTANCE ZABRANJENE U ODREĐENIM SPORTOVIMA

P1. Beta blokatori

Neke od ovih supstanci mogu se naći, bez ograničenja, u ljekovima za liječenje npr. srčane insuficijencije, hipertenzije.

Iako su neke supstance zabranjene samo na takmičenju, sportista mora da ima u vidu da metaboliti supstanci mogu da ostanu u tijelu danima/sedmicama poslije, i da sportista može da bude pozitivan ako se testira na takmičenju. Na primjer, metaboliti marihuane koje antidoping laboratorije detektuju mogu da ostanu u uzorku urina dvije do tri nedjelje.

Supstance zloupotrebe

Shodno članu 4.2.3 Svjetskog antidoping kodeksa, supstance zloupotrebe su supstance koje su tako označene jer se često zloupotrebljavaju u društvu izvan okvira sporta. Supstance zloupotrebe su sljedeće: kokain, diamorfin (heroin), metilenedioksimetamfetamin (MDMA/ecstasy), tetrahidrokanabinol (THC).

7. RIZICI UPOTREBE SUPLEMENATA

Dijetetski suplementi su namirnice koje dopunjuju normalnu ishranu i predstavljaju koncentrovane izvore vitamina, minerala ili drugih supstanci sa hranljivim ili fiziološkim efektom, pojedinačno ili u kombinaciji, a u prometu su u doziranim oblicima dizajnirane da se uzimaju u odmjerenim pojedinačnim količinama (kapsule, tablete, kesice praška, ampule tečnosti, bočice za doziranje u kapima i dr.). Ovo je definicija iz Pravilnika o zdravstvenoj ispravnosti dijetetskih proizvoda, koji reguliše tržište suplemenata u Crnoj Gori.

Uzroci kontaminacije suplemenata zabranjenim supstancama mogu biti namjerni i nenamjerni, nevezano za to da li je to deklarisano na proizvodu. Za razliku od ljekova, suplementi nemaju strogo kontrolisanu proizvodnju ni provjeru kvaliteta, i takva je situacija u cijelom svijetu. Dobro je poznato da suplementi mogu da budu kontaminirani prohormonima, hormonima, stimulansima ili drugim zabranjenim supstancama. Ovo može da se dogodi u toku same proizvodnje kada nema kvalitetnih uslova i dolazi do miješanja različitih proizvoda. Ukoliko aparati nisu dobro očišćeni, dolazi do kontaminacije nekom od zabranjenih supstanci koje su prethodno prošle kroz te aparate. Ovo je u većini slučajeva slučajna ili nenamjerna kontaminacija, ali ima slučajeva i namjerne kontaminacije sa npr. anaboličkim steroidima, kako bi se poboljšali efekti suplemenata. Dostupni podaci govore da između 40-70% sportista koristi suplemente, a da između 12-58% suplemenata mogu da sadrže zabranjene supstance. Ovo jasno ukazuje da postoji značajan rizik od slučajnog ili nenamjernog dopinga usljed upotrebe suplemenata.

Sa agresivnim marketinškim reklamama i brojnim maloprodajnim objektima, prodavci suplemenata čine svoje proizvode atraktivnim i lakim za nabavku od strane sportista koji ne znaju ništa o izvoru ili čistoći sastojaka. Dakle, ako sportista odluči da preuzme rizik jer želi dobrobiti suplementacije koju uzima, preporuka je da koristi proizvode velikih, uglednih kompanija koje su vjerovatno najbolji izbor. Renomirani brendovi vitamina, minerala i drugih uobičajenih suplemenata koje proizvode velike kompanije obično se proizvode po visokim standardima i trebalo bi da budu bezbjedni po pitanju dopinga tj. smatraju se niskorizičnim. Kontaminacija je problem u nekim manjim kompanijama, posebno onima koje ciljaju na tržište rekreativnih sportista i bodibildinga. Kompanije koje ne prodaju steroide i prohormone imaju manju vjerovatnoću da će njihovi proizvodi biti kontaminirani tim supstancama. Sportista mora da bude oprezan prilikom korišćenja suplemenata koji „povećavaju mišićnu masu” ili se reklamiraju kao „topioci masti”.

WADA i druge antidoping organizacije ne sertifikuju niti odobravaju dijetetske suplemente. Uzimanje suplementa može da dovede do pozitivnog testa sportiste i može biti štetno po zdravlje sportista i imati negativan uticaj na sportsku sposobnost. Realnost je da upotreba dijetetskih suplemenata može biti vrlo rizična i da se mora voditi računa o njihovoj upotrebi, i biti na oprezu kada se razmišlja o njihovoj upotrebi.

8. UPOTREBA LJEKOVA I IZUZEĆE RADI TERAPIJSKE UPOTREBE (TUE)

Sportisti mogu da imaju bolesti ili stanja koja zahtijevaju da koriste ljekove ili da se podvrgnu određenim metodama. Ako je lijek ili metoda koju sportista treba da koristi za liječenje bolesti ili stanja zabranjen prema Listi zabranjenih doping sredstava, odobreni TUE tom sportisti daje mogućnost da koristi tu supstancu ili metodu dok se takmiči bez rizika da krši antidoping pravila. Prijave za TUE procjenjuje i odobrava TUE Odbor. TUE odobren od strane Komisije za antidoping Crne Gore kao nacionalne antidoping agencije važi samo za takmičenje na nacionalnom nivou i testiranje van takmičenja.

TUE se odobrava isključivo ako sportista može da dokaže, sa stepenom podjednake vjerovatnoće, da je svaki od sljedećih kriterijuma zadovoljen (za više detalja pogledati WADA International Standard for Therapeutic Use Exemptions (ISTUE) član 4.2):

· zabranjena supstanca ili zabranjeni metod za koji se zahtijeva TUE je neophodan za liječenje dijagnostikovanog medicinskog stanja koje je potvrđeno relevantnim kliničkim dokazima;

· terapijsko korišćenje zabranjenih supstanci i/ili metoda neće izazvati nikakvo dodatno poboljšanje sposobnosti sportiste, osim onog koje bi se moglo očekivati usljed vraćanja u normalno zdravstveno stanje nakon tretmana medicinskog stanja;

· zabranjena supstanca i/ili metoda je indikovan način liječenja za određeno medicinsko stanje i ne postoji dozvoljena terapijska alternativa;

· neophodnost korišćenja zabranjenih doping supstanci i/ili metoda nije, u potpunosti ili dijelom, posljedica njihovog prethodnog neterapijskog korišćenja koji su bili zabranjeni u vrijeme upotrebe.

Važno je istaći kriterijum oko alternative, jer sportisti često koriste ljekove za prehladu ili glavobolju ili bol, koji u sebi sadrže stimulans pseudoefedrin koji je zabranjen i koji ima mnogo alternativnih opcija. Ukoliko sportista koristi ljekove koji u sebi imaju pseudoefedrin, onda mora da zna da su šanse da dobije TUE minimalne, jer postoje alternative tim ljekovima koje nemaju u sebi zabranjenu supstancu.

Sportisti koji podliježu doping kontroli moraju da imaju odobren TUE kako bi koristili zabranjene supstance ili metode. Sportista treba da provjeri da li je lijek koji treba da koristi zabranjen prema Listi zabranjenih doping sredstava.

Sportista može retroaktivno da traži odobrenje za TUE ukoliko postoji jedan od sljedećih izuzetaka:

1. Urgentno liječenje ili liječenje akutnog medicinskog stanja bilo je neophodno;

2. Nije bilo dovoljno vremena, mogućnosti ili je bilo drugih izuzetnih okolnosti koje su spriječile sportistu da traži (ili TUE Odbor da razmotri) prijavu za TUE prije uzimanja uzoraka za doping kontrolu;

3. Sportista je koristio izvan takmičenja, iz terapijskih razloga, zabranjenu supstancu koja je zabranjena samo na takmičenju.

U rijetkim i izuzetnim situacijama bez obzira na bilo koju drugu odredbu u Međunarodnom standardu za terapijsko izuzeće, sportista može da traži odobrenje i da mu se TUE odobri retroaktivno ako bi u pogledu prava koje daje Kodeks, bilo nefer da se TUE odbije. Ovakav TUE će isključivo biti odobren uz saglasnost Svjetske antidoping agencije, koja će imati pravo da takav TUE i odbije.

Važna napomena:

Upotreba zabranjene supstance ili metode bez odobrenog TUE može da rezultuje povredom antidoping pravila. U slučaju da je prijava TUE neophodna, neposredno nakon prikupljanja uzoraka sportisti se savjetuje da ima medicinske nalaze spremne za podnošenje.

Komisija za antidoping Crne Gore podržava prijavu TUE popunjavanjem obrasca dostupnim na sajtu: https://anti-doping.me/izuzeca-u-terapijske-svrhe/.

Sportista treba da preuzme formular za prijavu TUE i u potpunosti i tačno popunjen i potpisan, treba da pošalje zajedno sa kompletnom medicinskom dokumentacijom Komisiji za antidoping Crne Gore.

TUE Odbor će razmatrati samo one zahtjeve koji sadrže: kompletno i čitko popunjen obrazac za odobrenje TUE, podnijet (skeniran) u originalu i potpisan od strane nadležnog ljekara i podnosioca zahtjeva, odnosno njegovog zakonskog zastupnika, i priloženu potrebnu medicinsku dokumentaciju. Zahtjev treba da sadrži i sva prethodna, odnosno trenutno važeća odobrenja za korišćenje zabranjenih doping supstanci i/ili metoda.

Medicinska dokumentacija, u originalu ili kopiji (ili skenirana) treba da obuhvati: stručno mišljenje nadležnog/ih ljekara o dijagnozi bolesti, sa istorijom bolesti; rezultate svih relevantnih laboratorijskih ispitivanja i dijagnostičkih procedura; aktuelnu terapiju (tačna doza, učestalost, način aplikacije i dužina administracije zabranjenih supstanci i/ili metoda); moguću dužinu trajanja liječenja; izjavu (stručno mišljenje) nadležnog/ih ljekara određene specijalnosti sa detaljnim objašnjenjem zašto dozvoljene supstance i metodi, nisu ili ne bi mogli biti adekvatna zamjena u terapiji oboljelog sportiste. U cilju podrške, zahtjevu se može priložiti i nezavisno stručno mišljenje drugog ljekara.

Sportista snosi sve troškove vezane za proces odobrenja izuzeća za terapijsku upotrebu i sve dodatne informacije koje se traže radi donošenja odluke TUE odbora.

Da bi pomogli sportistima i doktorima u obezbjeđivanju potrebne dokumentacije, savjetuje se provjera upustva i vodiča za prijavu TUE: Checklists for TUE applications – npr. https://www.wada-ama.org/en/resources/therapeutic-use-exemption/checklist-therapeutic-use-exemption-tue-application-kidney, zajedno sa informacijama o uobičajenim medicinskim stanjima koji zahtijevaju prijavu TUE: Medical Information to Support the Decisions of TUECs – https://www.wada-ama.org/en/search?q=TUE%20Physician%20Guidelines&filters%5Bcontent_type%5D%5B%5D=%22resource%22

Sportista treba da čuva dokaz o prijavi TUE.

Kada sportista već ima odobren TUE od Komisije za antidoping Crne Gore za konkretnu supstancu ili metod, njegov TUE nije odmah automatski priznat od nadležnog međunarodnog sportskog saveza ili organizatora međunarodnog sportskog takmičenja, i o tome treba strogo voditi računa. Ako taj TUE ispunjava kriterijume Međunarodnog standarda za TUE, onda će nadležni međunarodni sportski savez ili organizator međunarodnog sportskog događaja biti u obavezi da priznaju TUE.

TUE Odbor preduzima mjere da što je moguće brže odluči o zahtjevu za odobrenje TUE, odnosno prihvatanje i/ili odbijanje TUE druge organizacije, s tim da rok za donošenje odluke ne može biti duži od 21 dan od dana prijema kompletnog zahtjeva (ukoliko ne postoje vanredne okolnosti). Ako se zahtjev za odobrenje TUE podnese u razumnom roku prije sportskog događaja, TUE odbor mora da uloži sve potrebne napore da donese svoju odluku prije početka događaja.

TUE Odbor odobrava TUE za određeni vremenski period, čiji je početak i kraj jasno naznačen. Ukoliko sportista mora da nastavi sa terapijom koja u sebi sadrži zabranjenu supstancu ili metod i nakon isteka važenja TUE odobrenja, potrebno je da ponovo unaprijed traži odobrenje za novi TUE.

Važna napomena:

TUE važi samo za dozu, učestalost, način aplikacije i trajanje primjene zabranjene supstance ili metode koji su navedeni u TUE odobrenju, i bilo kakva promjena navedenih parametara zahtijeva novu prijavu za TUE.

Ukoliko je TUE odbijen, odluka mora da sadrži razlog za odbijanje. Sportista ima pravo da traži dodatno pojašnjenje za odbijanje TUE. Ako TUE Odbor odbije zahtjev za TUE, sportista koji nije sportista međunarodnog ranga može se žaliti Antidoping odboru za žalbe.

Kada TUE Odbor odobri TUE sportisti, on sportistu pismeno obavještava da TUE važi samo na nacionalnom nivou. Ako međunarodna federacija ili organizator međunarodnog sportskog događaja smatra da TUE koga je odobrio TUE Odbor ne ispunjava kriterijume i odbija da ga prizna, međunarodna federacija će bez odlaganja obavijestiti sportistu i Komisiju i navesti razloge odbijanja, u kom slučaju:

· Sportista i/ili Komisija imaju pravo da se u roku od dvadeset jednog (21) dana, od prijema takvog obaveštenja, obrate WADA sa zahtjevom za reviziju slučaja u skladu sa članom 4.4.6. Svjetskog antidoping kodeksa, i ako je takav zahtjev podnijet, TUE koji je odobrio TUE Odbor ostaje važeći za takmičenja na nacionalnom nivou i testiranje izvan takmičenja na nacionalnom nivou (ali nije važeći za međunarodna takmičenja) dok se čeka odluka WADA.

· Ako slučaj nije blagovremeno prijavljen na reviziju WADA, Komisija mora da odluči da li će originalni TUE koga je odobrio TUE Odbor ostati važeći za takmičenja na nacionalnom nivou i testiranje izvan takmičenja, s tim da u tom slučaju sportista prestaje da bude sportista međunarodnog ranga i ne može da učestvuje na međunarodnim takmičenjima. Dok se čeka odluka Komisije, TUE ostaje važeći za takmičenja na nacionalnom nivou i testiranje izvan takmičenja, ali nije važeći za međunarodna takmičenja.

WADA mora izvršiti reviziju odluke nadležnog međunarodnog sportskog saveza da se ne priznaje TUE koji je odobrila Komisija, a koja je proslijeđena WADA-i od strane sportiste ili Komisije. WADA može izvršiti reviziju bilo koje druge odluke o TUE bilo kada, bilo po zahtjevu onih koji su tom odlukom pogođeni ili na svoju inicijativu. Na bilo koju odluku o TUE, donijetu od strane nadležnog međunarodnog sportskog saveza koju nije revidirala WADA, ili koju je revidirala WADA ali nije poništena nakon revizije, sportista i/ili Komisija se mogu žaliti jedino CAS/Court of Arbitration for Sport.

Adresa za kontakt WADA:

WADA Medical Department

World Anti-Doping Agency

Stock Exchange Tower

800 Place Victoria (Suite 1700)

P.O. Box 120

Montreal (Quebec) H4Z 1B7

Canada

Mejl adresa: medical@wada-ama.org

Nova pravila za primjenu glukokortikoida – VAŽNO!

Od 2022. godine, na Listi zabranjenih doping sredstava nalaze se glukokortikoidi koji se primjenjuju u svim injekcionim oblicima i načinima davanja. Primjeri injekcione primjene uključuju intravensko, intramuskularno, periartikularno, intraartikularno, peritendinozno, intratendinozno, epiduralno, intratekalno, intraburzalno, davanje u leziju (npr. u keloid), intradermalno i subkutano. Takođe treba napomenuti da su svi oralni načini primjene i dalje zabranjeni, uključujući mukozu usne duplje, bukalnu, gingivalnu i sublingvalnu primjenu. Svi ostali načini primjene, uključujući inhalaciju, intranazalni sprej, kapi za oči, perianalnu, dermalnu, dentalnu (u kanal) primjenu i topikalnu primjenu su dozvoljeni svo vrijeme i ne zahtijevaju TUE.

Upotreba glukokortikoida izvan takmičenja u bilo kom načinu primjene nije zabranjena, ali primjena glukokortikoda tokom takmičenja je zabranjena i zahtijeva prijavu TUE. Pod takmičenjem se podrazumijeva vrijeme poslije ponoći na dan utakmice, meča, borbe, trke i slično. Ako sportista i nadležan ljekar obezbijede odgovarajući klinički dokaz o upotrebi glukokortikoida, retroaktivni TUE može biti odobren, ukoliko je sportista doping pozitivan. Ako TUE nije odobren, nepovoljan analitički nalaz može da dovede do sankcije i suspenzije.

9. PROCEDURE TESTIRANJA URINA I KRVI, I BIOLOŠKI PASOŠ SPORTISTE (ABP)

OBAVJEŠTENjE

Ukoliko je sportista odabran za testiranje, doping kontrolor će ga na kraju meča ili treninga zamoliti da potpiše da je primio obavještenje o testiranju. Sportisti treba da znaju da odbijanje testiranja podliježe kazni kao da je doping pozitivan.

STANICA ZA DOPING KONTROLU

Kada sportista primi obavještenje, dužan je da što prije dođe u stanicu za doping kontrolu. Za to vrijeme će biti u pratnji doping kontrolora ili pratioca.

ODABIR ČAŠICE ZA DAVANJE UZORKA URINA

Kada je sportista spreman da da uzorak, od ponuđenih tri ili više sterilnih posuda zatvorenih u plastičnu kesicu odabraće jednu i uvjeriti se da posuda nije prethodno otvarana ili oštećena.

DAVANjE UZORKA URINA

Doping kontrolor koji je istog pola kao i sportista mora da direktno nadgleda davanje uzorka. Ukoliko sportista nije u mogućnosti da da adekvatnu količinu uzorka prilikom prvog pokušaja, uzorak će biti zatvoren (tzv. parcijalni uzorak) i stavljen na sigurno dok sportista ne bude spreman da ponovo pokuša.

ODABIR KITOVA ZA UZORKE

Kada je sportista obezbijedio dovoljnu količinu urina, kontrolor će ga zamoliti da odabere između tri ili više zatvorenih kitova za doping kontrolu označenih jedinstvenim brojem (kit sadrži dvije bočice – A i B). Doping kontrolor i sportista moraju da provjere broj sa kita (kutije), naljepnica (ukoliko ih ima) i i na obje bočice. Svi brojevi moraju biti isti!

SIGURNOST UZORKA

Sportista sipa svoj uzorak bočicu B (minimalno 30 ml) i u bočicu A (minimalno 60 ml). Potom čvrsto zatvori bočice i provjeri da li su dobro zatvorene. Sportista je jedini koji rukuje svojim uzorkom, a samo u izuzetnim okolnostima doping kontrolor.

Nakon zatvaranja, sportista stavlja bočice u plastične kesice i vraća ih u kartonsku/stiropor kutiju. Malu količinu urina iz plastične čašice doping kontrolor će iskoristiti da bi izmjerio specifičnu težinu urina. Ukoliko se pokaže da uzorak nije pogodan za analizu i specifična težina nije zadovoljavajuća tj. uzorak je previše razrijeđen, sportista mora da da novi uzorak.

UZIMANjE PODATAKA

Na formularu sportista treba da navede pored osnovnih podataka o sebi i samoj proceduri doping kontrole, sve ljekove i suplemente koje je uzimao 7 dana prije doping kontrole. Ukoliko ima odobreno izuzeće radi terapijske upotrebe (TUE), treba da to zabilježi u formular.

Sportista treba pažljivo da provjeri sve podatke sa formulara za doping kontrolu i uvjeri se da su tačni i precizni. Ukoliko ima bilo kakve primjedbe ili nedoumice vezane za proceduru, treba da ih upiše u formular u dijelu za komentar. Nakon potpisivanja, sportista dobija svoju kopiju formulara, i nakon njegovog potpisa više ništa ne smije da se mijenja na formularu.

KORIŠĆENJE ALKOHOLA U DOPING STANICI

Alkohol nije dozvoljen u stanici za doping kontrolu. Alkohol ne može i ne treba da se konzumira iz sljedećih razloga:

i. Da bi se obezbijedilo da sportista da odgovarajući uzorak urina što je prije moguće i da ne utiče na analitičke vrijednosti određenih hormona;

ii. Da bi se minimizirali svi rizici povezani sa tim da sportista pije tečnost (ili hranu) prije davanja uzorka (tj. iz zdravstvenih i bezbjednosnih razloga); i

ili. Da se obezbijedi da je sportista trezven i svjestan i da nije pod dejstvom alkohola prilikom davanja uzorka, pregleda dokumentacije i potpisivanja da je procedura pravilno završena.

BIOLOŠKI PASOŠ SPORTISTE

Biološki pasoš sportiste je individualna analiza vrijednosti određenih hormona i metabolita u urinu ili krvi sportiste uzetih tokom doping kontrole, čuvanih u ADAMS bazi podataka. Vrijednosti se prate kroz određeni vremenski period za svakog sportistu ponaosob. Odstupanje ili promjena parametara koji se prate izvan uspostavljenih dozvoljenih graničnih vrijednosti ukazuje na potencijalno kršenje antidoping pravila. Ovdje nema tradicionalnog pristupa gdje je sportista doping pozitivan na tačno određenu supstancu, već se sportista kažnjava jer je došlo do odstupanja vrijednosti izvan okvira normalnih. Ovo spada u tzv. Inteligentno testiranje, gdje se sportista i njegove vrijednosti u krvi (hematološki modul) i urinu (steroidni modul) prate duži vremenski period.

10. ZAHTJEVI TEST GRUPE, UKLJUČUJUĆI PODATKE O LOKACIJI (WHEREABOUTS) I UPOTREBA ADAMS BAZE PODATAKA

Registrovana test grupa ustanovljava se radi planiranja i sprovođenja doping kontrole izvan takmičenja i preventivnog djelovanja. Komisija za antidoping ustanovljava nacionalnu registrovanu test grupu sportista, imajući u vidu procjenu rizika i tzv. inteligentno testiranje.

U nacionalnu registrovanu test grupu mogu biti uključeni:

· sportisti koji su od strane Crnogorskog olimpijskog komiteta označeni kao olimpijski kandidati;

· sportisti nacionalnog ranga;

· sportisti međunarodnog ranga, u skladu sa pravilima nadležnog međunarodnog sportskog saveza, ukoliko nisu u registrovanoj grupi međunarodnog sportskog saveza;

· sportisti koji su proglašeni odgovornim za povredu antidoping pravila i sportisti koji žele da nastave sportsku karijeru nakon isteka mjere zabrane učešća na takmičenjima zbog dopinga;

· sportisti koji su članovi nacionalnih sportskih reprezentacija;

· sportisti čiji je rezultat u tri najbolja rezultata u Crnoj Gori, postignuta u prethodnoj/ tekućoj godini;

· sportisti kod kojih je zabilježeno značajno i neočekivano poboljšanje rezultata u proteklih 12 mjeseci;

· sportisti koji su ciljano odabrani od strane Komisije za antidoping.

U skladu sa Međunarodnim standardom za testiranje i istragu odobrenim od Svjetske antidoping agencije, svaki sportista iz nacionalne registrovane test grupe je obavezan da:(a) obavijesti Komisiju za antidoping o svojoj lokaciji tokom cijele godine, na kvartalnom nivou;

(b) ažurira te informacije svakodnevno ako je potrebno, tako da su tačne i istinite sve vrijeme;

Obaveza se sastoji u vidu dostavljanja podataka u svjetskoj bazi podataka ADAMS i to:

· o svakoj promjeni mjesta boravišta (tačna adresa) i prenoćištu (puna adresa);

· vremenu i mjestu (tačna adresa) održavanja treninga (okvirni plan treninga) ili drugih regularnih aktivnosti. Regularne aktivnosti mogu da uključuju posao ili školu;

· mjesto (tačna i potpuna adresa) i vrijeme sportskih takmičenja (zvaničnih ili prijateljskih) i trening kampova, u kojima sportista učestvuje;

· telefonska dostupnost (kontakt telefon i, eventualno, lice za kontakt) u slučaju napuštanja uobičajenog mjesta boravka;

· prestanku aktivnog bavljenja sportom i učešća na sportskim takmičenjima;

· osnovnim podacima o sportisti (ime i prezime; pol; datum i mjesto rođenja; adresa stanovanja; adresa za prijem pošte ako je drugačija od adrese stanovanja; broj telefona na poslu i kući; broj mobilnog telefona; broj faksa; mejl adresa; vrsta sporta i disciplina; ime i prezime i broj telefona druge osobe za kontakt; naziv nacionalnog sportskog saveza i sportske organizacije čiji je član);

· obaveznom periodu u trajanju od 60 minuta u kome će sportista biti dostupan za testiranje svakog dana u okviru kvartala na koji se odnose podaci.

Podaci se dostavljaju preko internet sajta ADAMS, koji administrira Svjetska antidoping agencija i koji je preveden na različite jezike.

Komisija za antidoping obavještava sportistu i njegov nadležni nacionalni sportski savez da ga je uvrstila u nacionalnu registrovanu test grupu ili isključila iz iste, bez odlaganja.

Komisija za antidoping obavještava sportiste iz registrovane test grupe o pravima i obavezama vezanim za sprovođenje doping kontrole, a posebno o:

· popunjavanju i prijavi podataka u ADAMS bazi;

· vremenskom roku za ispunjavanje propisanih obaveza i posljedicama njihovog neispunjavanja;

· načinu podnošenja zahtjeva za odobravanje izuzetaka (izuzeća) za terapijsku upotrebu (TUE).

Ukoliko sportista ne postupi u skladu sa obavještenjem i ne dostavi podatke blagovremeno, ili ih dostavi nepotpuno, Komisija za antidoping će sportisti izdati opomenu u vezi sa neispunjavanjem obaveza dostupnosti za testiranje. Komisija za antidoping može, u skladu sa Međunarodnim standardom za testiranje i istragu prikupiti informacije o lokaciji od sportista koji nisu uključeni u nacionalnu registrovanu test grupu. Bilo koja kombinacija od tri propuštena doping testa i/ili propusta pri popunjavanju obrasca o lokaciji sportiste, u skladu sa Međunarodnim standardima za upravljanje rezultatima odobrenim od Svjetske antidoping agencije, unutar perioda od 12 mjeseci, od strane sportiste koji je uključen u registrovanu test grupu, predstavlja povredu antidoping pravila.

Isto tako, neophodno je da sportista uredi podatke o lokaciji u ADAMS bazi, tako što će da navede ime i prezime ili broj na interfonu, odnosno da navede podatke koji omogućavaju nedvosmisleno pronalaženje lokacije na kojoj boravi. U suprotnom, nenavođenje ovih podataka takođe može biti smatrano izbjegavanjem doping kontrole i povredom antidoping pravila.

Komisija za antidoping blagovremeno i redovno (po pravilu svaka tri mjeseca i prije početka takmičarske sezone), donosi odluku i ažurira podatke o registrovanoj test grupi u zavisnosti od kalendara takmičenja. Sportista se uključuje u registrovanu test grupu kada ispuni kriterijume za uključivanje. Važno je istaći da Komisija za antidoping zadržava pravo da testira izvan takmičenja sve sportiste nacionalnog ranga u bilo koje vrijeme i na bilo kojoj lokaciji, bez obzira da li pripada registrovanoj test grupi ili ne.

11. SPEAK UP / PRIJAVI DOPING – podijeliti zabrinutost zbog dopinga

U martu 2017., Svjetska antidoping agencija je na svojoj internet stranici pokrenula poseban dio pod nazivom „Speak Up!” dizajniran tako da zaštiti čiste sportiste. Ova stranica može da se koristi za anonimno prijavljivanje informacija o bilo kojoj sumnji na kršenje Svjetskog antidoping kodeksa i antidoping pravila.